Ο ΘΑΝΟΣ ΦΕΙΔΑΣ

Ημερολόγιο Μνήμης

Ο  ΘΑΝΟΣ  ΦΕΙΔΑΣ

  

Γράφει ο Αλέξανδρος ΤΖΙΟΛΑΣ

Μάρτιος 1944.   Και τότε ήταν Κυριακή της Ορθοδοξίας, αλλά ο μήνας έγραφε 5 Μαρτίου 1944.

Στο ναζιστικό στρατόπεδο του Παύλου Μελά εκείνο το πρωινό ο ήλιος ανέτειλε κάτωχρος:

«Από το πρωί που μας άνοιξαν διάχυτος εκυκλοφόρησεν η διάδοσις ότι ψες την νύχτα από ενωρίς εξετελέσθησαν με μία σφαίρα στο κρανίον εκ των όπισθεν οι ως αποφυλακιζόμενοι από την 5.D. (4) κρατούμενοι εν οις και ο δικηγόρος Φείδας και ετάφησαν εις την γνωστήν θέσιν της παρακείμενης Τούμπας.

Τρόμος και κατήφεια κατέλαβεν όλους τους κρατουμένους του στρατοπέδου.

Ο απολογισμός των 2 ημερών είναι 60+3+4=67)».

Ετσι το προοδευτικό κίνημα, τα Γρεβενά και η Εθνική Αντίσταση έχασαν ένα φωτεινό μυαλό, έναν μαχητικό και ανυποχώρητο υπερασπιστή τους.

Ποιος ήταν

Ο Θάνος Φείδας κατάγονταν από το Ζιάκα Γρεβενών και προέρχονταν από σχετικά ευκατάστατη αγροτική οικογένεια. Το 1928 αποφοίτησε από τη Νομική Σχολή Αθηνών και εγκαταστάθηκε στα Γρεβενά, όπου άρχισε να ασκεί το επάγγελμα του δικηγόρου. Ηταν δραστήριος, δημοκράτης και σοσιαλιστικών κατευθύνσεων. Κατά τη διάρκεια των πανεπιστημιακών του σπουδών στην Αθήνα συνδέθη­κε με πολιτικούς πρooδευτι­κούς παράγοντες, όπως π.χ. με τον Ιωάννη Σοφιανόπου­λο, ηγέτη του Αγροτικού Κόμματος. 

Παράλληλα με το επάγγελμα του δικηγόρου, που άρχισε να ασκεί στα Γρε­βενά, έστρεψε την προσοχή του στους πολιτικο-οικονομι­κούς και κοινωνικούς αγώ­νες 

του εργαζόμενου λαού. Χωρίς την άνοδο του πολιτι­στικού, παραγωγικού και πνευματικού επιπέδου του  αγροτικού πληθυσμού, που αποτελούσε τη μεγάλη πλειοψηφία του πλη­θυσμού και την κύρια παραγωγική βάση της χώρας, η Ελλάδα της δε­καετίας του '20 και '30 δεν μπορούσε να ορθοποδήσει.

Ο Θάνος βρίσκεται πά­ντοτε στο κέντρο των πολιτικών ζυμώσεων της περιοχής. Η ακτινοβολία του θαρραλέου νεαρού δικηγόρου απλώνεται στο Βόϊο, στα Σέρβια, στην Κοζάνη, στην Πτολεμαίδα και σ' όλη τη Δυτική Μακεδονία. Παλεύοντας με οικονομικές δυσκολίες, αντιμετωπίζοντας την παρα­κολούθηση και τα καθημερινά εμπόδια των οργάνων καταστολής, την καχυποψία, το φθόνο και τον κατατρεγμό των τοπικών οικογενειών που αποτελούσαν τα λεγόμενα «τζάκια», χάρη στις ακούραστες προσπάθειες, την εργατικότητα, την επιμονή, το πείσμα και την αφοσίωσή του στην υπόθεση της πολιτικής αφύπνισης και χειραγώγησης των αγροτών της περιοχής, επέτυχε το έτος 1931 υπό την διεύθυνσή του την έκδοση της εβδομαδιαίας εφημερίδας «Αγροτικός Αγών».

Ο «Αγροτικός Αγών», κυκλοφορούσε στη Δυτική Μακεδονία σε πάνω από 2000 φύλλα, με τα άρθρα και τις ανταποκρίσεις του παρου­σίαζε και ανέλυε διεξοδικά τα προβλήματα που απασχολούσαν την αγρο­τιά και τον πληθυσμό της περιοχής και υποδείκνυε τις μορφές πάλης για την επίλυσή τους. Η εφημερίδα είχε μετατραπεί στον καλύτερο και μα­χητικότερο πολιτικό διαφωτιστή και προπαγανδιστή.

Ο Θάνος Φείδας με τη ρητορική του δεινότητα, την ακαταμάχητη επι­χειρηματολογία και την ευγενική μορφή του ηλέκτριζε τις μάζες και προ­καλούσε ρίγη συγκινήσεων στους ακροατές. Με την αφοσίωση και την  πάλη του στην υπόθεση της καταδυναστευόμενης αγροτιάς δημιούργη­σε με τους συνεργάτες του ισχυρό αγροτικό ρεύμα στην περιοχή και πο­λιτικοποίησε εκατοντάδες αγροτών, οι οποίοι πύκνωσαν τις γραμμές του αγροτικού κόμματος. Ο Φείδας είναι ο πρώτος μαχητικός αγωνιστής και ιδεολόγος πολιτικός που επέτυχε να συνενώσει το μαζικό αγροτικό κίνη­μα με τις αριστερές προοδευτικές ιδέες σοσιαλιστικών κατευθύνσεων. Οι μορφές πάλης του αγροτικού κόσμου συνεχώς παίρνουν μαζικό­τερο χαρακτήρα και περνούν σε ανώτερο επίπεδο. Τις συσκέψεις και τις συγκεντρώσεις μικροπαραγωγών αγροτικών προϊόντων, αμπελουργών και μικροκτηνοτρόφων διαδέχονται μαζικές διαμαρτυρίες και ογκώδη συλλαλητήρια στα Γρεβενά, στην Πτολεμαΐδα και σε άλλα κέντρα. Κύ­ριος ομιλητής και αδιαφιλονίκητος καθοδηγητής των κινητοποιήσεων ο δικηγόρος Φείδας. Ανήσυχες οι κρατικές υπηρεσίες από τον όγκο και τη μαχητικότητα των κινητοποιήσεων εξαπολύουν ενάντια στις αγροτικές κινητοποιήσεις την αστυνομία. Η αστυνομία επιτίθεται, χτυπάει τους διαδηλωτές, αρκετοί τραυματίζονται, συλλαμβάνονται και παραπέμπο­νται στα δικαστήρια για «διασάλευση της δημόσιας τάξεως». Αρχίζουν οι διωγμοί εναντίον της εφημερίδας «Αγροτικός Αγών», του εκδότη και δι­ευθυντή Θάνου Φείδα και του αρχισυντάκτη Κ. Μπίρκα. 

Ο Θάνος Φείδας εκλέγεται από το Γενικό Συμβούλιο του Αγροτικού Κόμματος ως μέλος της εκτελεστικής του επιτροπής. Δεν είναι τυχαίο και άσχετο το γεγονός ότι ο ίδιος ο αρχηγός του Λαϊ­κού Κόμματος Παναγής Τσαλδάρης, στο πρώτο ήμισυ της δεκαετίας του '30 είχε στείλει προσωπικό γράμμα στο Φείδα, με το οποίο του πρότεινε να συμμετάσχει ως συνεργαζόμενος ανεξάρτητος αγροτικός υποψιιψιοςστους εκλογικούς συνδυασμούς του κόμματός του, καταλαμβάνοντας τη μία από τις δύο βουλευτικές έδρες, όπως προβλέπονταν από το εκλογικό σύστημα της στενής πλειοψηφικής περιφέρειας. Αν και η εκλογή του ως βουλευτή στον προτεινόμενο εκλογικό συνδυασμό του Λαίκού Κόμμα­τος, ο οποίος θα εξασφάλιζε το σύνολο των ψήφων Λαϊκών - Αγροτικών, ήταν απολύτως εξασφαλισμένη, ο Θάνος Φείδας, παραμένοντας πιστός στις ιδεολογικές του αρχές απέρριψε την πρόταση του Παναγή Τσαλδά­ρη. Κατέβηκε στις εκλογές επικεφαλής του συνδυασμού του Α.Κ.Ε., συ­γκρούσθηκε με τα δύο μεγάλα πολιτικά κόμματα των Φιλελευθέρων και Λαϊκών και έχασε τη βουλευτική έδρα για λίγους ψήφους.

Με τη σημαντική του προσφορά στο αγροτικό κίνημα και την ευθύ­τητα του χαρακτήρα του είχε κερδίσει την αγάπη και την εκτίμηση όχι μόνον των αγροτικών μαζών, αλλά και αυτών των πολιτικών του αντι­πάλων.

Το 1936 ο Φείδας εγκαθίσταται οικογενειακώς στη Θεσσαλονίκη. Ύστερα από διασπάσεις και αρκετές ανα­κατατάξεις που έγιναν την περίοδο αυτή στην ηγεσία του Α.Κ.Ε. δια­μορφώνεται τελικά η αριστερή πτέρυγα του κόμματος, πρόεδρος του οποίου γίνεται ο Κ. Γαβριηλίδης και γραμματέας ο Θάνος Φείδας. Ο Θανάσης Φείδας μετείχε ήδη στη διοίκηση του Α.Κ.Ε. από το 1930.

Μπαίνοντας στα χρόνια της κατοχής ο Θάνος Φείδας συνεχίζει τον αγώνα του. Για την πλούσια εθνικοαπελευθερωτική του δράση καταζητείται και καταδιώκεται από τις Γερμανικές αρχές και από τις δυνάμεις ασφαλείας της κατοχικής κυβέρνησης.

Η δίωξη κορυφώνεται – ΔΙΩΚΤΗΣ του είναι ένας συμπατριώτης του !

Ο Ανδρέας Βεβιανάκης[1] συνεχίζοντας την καταγραφή των πληροφοριών που μας έδωσε ο Βασίλης Γκανάτσιος (Καπετά-Χείμαρος) ξετυλίγει κινηματογραφικά το σκηνικό της δίωξης που υφίσταται ο Θάνος Φείδας και η οικογενειά-του.

Στην κατοχική Θεσσαλονίκης ο Θάνος ήταν ένας εκ των πρωτοπόρων της αντίστασης ως συνιδρυτής της οργάνωσης «Ελευθερία», η οποία δημιουργήθηκε τον Μάιο του 1941 από δημοκράτες, κομουνιστές και σοσιαλιστές. Ανάμεσά τους βρισκόταν και μια ομάδα βενιζελικών αξιωματικών με επικεφαλής τον συνταγματάρχη Δημήτριο Ψαρρό, τον κατοπινό στρατιωτικό αρχηγό της ΕΚΚΑ («Εθνική και Κοινωνική Απελευθέρωσις»). Η «Ελευθερία» τύπωνε και κυκλοφορούσε προκηρύξεις αντιστασιακού περιεχομένου και εξέδιδε παράνομη εφημερίδα. Το 1942 ενσωματώθηκε στο ΕΑΜ. Στο ΕΑΜ εντάχθηκε και ο Φείδας. Μαζί με τον πρωτόδικη Δ. Μπαλάσκα συγκρότησαν την ΕΑΜική οργάνωση δικηγόρων και δικαστών Θεσσαλονίκης. Στη συνέχεια ανέπτυξε πλούσια δράση ως μέλος της γραμματείας ΕΑΜ Μακεδονίας. Πήρε μέρος στην πρώτη Παμμακεδονική Συνδιάσκεψη του ΕΑΜ που συγκλήθηκε στην Ελαφίνα Πιερίων (29 Ιουλίου 1943) με το ψευδώνυμο «Ζιάκας».  Επρόκειτο, λοιπόν, για μια σπουδαία αντιστασιακή φυσιογνωμία.

Οι πληροφοριοδότες της 5 D ενημέρωσαν τους Γερμανούς για τη δράση του και εκείνοι με τη σειρά τους ανέθεσαν στον Δάγκουλα την πρώτη μεγάλη του υπόθεση. Στο ξενοδοχείο «Νέα Νίκη» οδηγήθηκαν πολλά άτομα για ανάκριση. Ο Δάγκουλας και οι υποτακτικοί του, υπό την πίεση της 5 D για αποτελέσματα, έγιναν αδίστακτοι βασανιστές και δολοφόνοι. Θύμα της προσπάθειάς τους να ανακαλύψουν τον Φείδα ήταν η δασκάλα Ζωή Πεσμανίδου. Αν και βασανίστηκε άγρια, δεν έδωσε καμία πληροφορία που θα οδηγούσε στη σύλληψη του Φείδα. Τελικά εκτελέστηκε στις 24 Φεβρουάριου 1944 στο στενό μεταξύ της πρώην Οθωμανικής Τράπεζας και του Γαλλικού Νοσοκομείου, σημερινή οδό Φράγκων με Τύπου. Φεύγοντας, οι εκτελεστές της την απογύμνωσαν από τα ρούχα της αλλά και από έγγραφα που πιστοποιούσαν την ταυτότητά της, εγκαινιάζοντας έτσι την εποχή των άγνωστων γυμνών και παραμορφωμένων πτωμάτων, τα οποία συνέλεγε ο Ερυθρός Σταυρός από τους δρόμους. Ο Φείδας επισκεπτόταν, τα βράδια πριν από τη σύλληψή του, το σπίτι της οικογένειας Ζουράρι. Η Μαίρη Ζουράρι του εξέφραζε την ανησυχία της για την περίπτωση που θα συλλαμβανόταν και θα αναγκαζόταν λόγω των βασανιστηρίων να αποκαλύψει τους συναγωνιστές του. Το τελευταίο βράδυ πριν από τη σύλληψή του, ο Φείδας ξαναπέρασε από το σπίτι της οικογένειας Ζουράρι, όπου άκουσε πάλι τις ίδιες ανησυχίες για πιθανή του σύλληψη.

Οι επιχειρήσεις ανέρευσης και σύλληψης του Φείδα όμως αποτύγχαναν συνέχεια. Ετσι εξαναγκάσθηκε να βγει στους δρόμους και να τον βρεί ο ίδιος ο διώκτης του, ο Δάγκουλας. Το γνώριζε από την εποχή που δρούσε στα Γρεβενά και από τότε τον είχε βάλει στο «στόχαστρο». Τελικά το 1944 συλλαμβάνεται στην οδό Πολωνίας στη Θεσσαλονίκη από τον Δάγκουλα. 

Η σύλληψη αυτή υπήρξε ευκαιρία για τον Δάγκουλα να αναδειχθεί στην ιεραρχία των ταγμάτων ασφαλείας. Ο Δάγκουλας διέθετε πλέον την εκτίμηση της 5D, γεγονός απαραίτητο για να αρχίσει να κυριαρχεί στη Θεσσαλονίκη έναντι των υπολοίπων Ταγμάτων Ασφαλείας. Επίσης, του χορηγήθηκε καλύτερος εξοπλισμός για να φέρει εις πέρας τα νέα καθήκοντα που ανέλαβε.

Οι συγγενείς του Φείδα, που προσπαθούσαν απεγνωσμένα να τον σώσουν από τα νύχια του Δάγκουλα, απευθύνθηκαν, πλην όμως μάταια, στον Ζωγράφο, ο οποίος είχε γνωριμίες με ανθρώπους της 5D.

Μετά τη σύλληψή του, o Θ. Φείδας μετα­φέρθηκε από τα τάγματα ασφαλείας στο Ξενοδοχείο «Νίκη» όπου βασα­νίσθηκε με τον πλέον απάνθρωπο τρόπο. Παρά τα φρικώδη βασανιστή­ρια στα οποία υποβλήθηκε, οι ανακριτικές αρχές δεν κατόρθωσαν να του αποσπάσουν κανένα απολύτως όνομα των συνεργατών του, καμία πλη­ροφορία για το ΕΑΜ και για τις αντιστασιακές του δραστηριότητες. O Δάγκουλκας επιχείρησε να τον κάμψει με απάνθρωπα βασανιστήρια, από τα οποία έχασε το ένα του μάτι και απέκτησε κάταγμα στο κρανίο. Η 5D έδωσε στον Δάγκουλα εντολή να αποσπάσει πληροφορίες από τον κρατούμενό του. Όταν απέτυχε, πήρε μέρος στην ανάκριση και ο Τόνυ Κράμμερ της 5D, συνοδευόμενος από τον διερμηνέα του, τον Κυριάκο Ηλιάδη. Ο Κράμμερ προσέφερε χρήματα στον Φείδα με αντάλλαγμα τη συνεργασία του, κάτι που ο τελευταίος αρνήθηκε. Οι βασανιστές του κατέφυγαν τότε σε πιο σκληρές μεθόδους, χρησιμοποιώντας δαδιά τα οποία τοποθετούσαν ανάμεσα στα νύχια και τα έβαζαν φωτιά. Ακολούθως χρησιμοποίησαν το καμινέτο για να τον κάψουν, αφού του προκάλεσαν κάταγμα στο χέρι μετά από ξυλοδαρμό. Παρά την σκληρότητα και την εφευρετικότητα των βασανιστών του, δεν του απέσπασαν ούτε μια λέξη. Εξαιτίας αυτής της στάσης του δεν κινδύνεψαν άλλα μέλη του ΕΑΜ, όπως η οικογένεια Ζουράρι, η οποία αρνήθηκε να διαψύγει, μετά από παρότρυνση της οργάνωσης, δείχνοντας εμπιστοσύνη στον Φείδα ότι δεν θα την πρόδιδε.

'Ετσι σχεδόν ημιθανή από τα βασανιστήρια τον παρέδωσαν στην S.D. η οποία τον ενέκλεισε στο αναρρωτήριο του ναζιστικού στρατοπέδου, «Παύλου Μελά». Ο έλληνας διοικητής του στρατοπέδου, Γλάστρας, διέταξε να σταλεί στο αναρρωτήριο. Μόλις το πληροφορήθηκε αυτό ο γερμανός διοικητής, διέταξε να τον κλείσουν στον θάλαμο των μελλοθανάτων.

Η σύζυγος του Φείδα, που επισκεπτόταν συνέχεια το τμήμα του Δάγκουλα για να μάθει αν ο σύζυγός της ζούσε ακόμη, έπαιρνε από τους Δαγκουλαίους αόριστες απαντήσεις. Πρόλαβε να τον δει για τελευταία φορά στο στρατόπεδο «Παύλου Μελά», υποβασταζόμενο από δύο συγκρατούμενούς του, λίγο πριν από την εκτέλεσή του.

Στις 4 Μαρτίου 1944, ο Φείδας μαζί με τέσσερις άλλους κρατούμενους, οδηγήθηκε στην τούμπα του στρατοπέδου «Παύλου Μελά» όπου και εκτελέστηκε από άντρα του Δάγκουλα.

… Έτσι το προοδευτικό κίνημα, τα Γρεβενά και η Εθνική Αντίσταση, έχασαν ένα φωτεινό μυαλό, έναν μαχητικό και ανυποχώρητο υπερασπιστή τους.

(Σημ. : Στον Ελληνικό Βορρά, 10-14 Ιουνίου 1945 αναφέρεται : «Ο Ι. από την Βέροια, ταγματασφαλίτης του Δάγκουλα, που σκοτώθηκε σε συμπλοκή με τους αντάρτες στον Σωχό φέρεται ως ο εκτελεστής του Φείδα στην Τούμπα Π. Μελά». Επίσης στην απολογία του Αντωνίου Δάγκουλα γράφεται : «[...] Το δικηγόρο Φείδα τον σκότωσε ο Μιχάλης Ι.»…)

(Πηγές : 1. ΔΑΓΚΟΥΛΑΣ Ο Δράκος της Θεσσαλονίκης του Ανδρέα Βενιανάκη, Εκδ. Επίκεντρο, 2016.

2. Βασιλειος Γκανάτσιος : «Ενας δάσκαλος καπετάνιος», εκδ. ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ – Κώδικας 2003

3. Γ. Καφταντζής, Το ναζιστικό στρατόπεδο, τόμος Α', σσ. 308-309.

4. ΟΡΟΣΗΜΑ-Πρόσωπα & Γεγονότα στα Γρεβενά και την Δυτ. Μακεδονία», Αλεξ. Τζιόλα, εκδ. ΖΗΤΗ 2006.

5. Φωτογραφίες δημοσιευθείσες στην εκδ. ΟΡΟΣΗΜΑ χορηγηθείσες από τον γιό του κ. Θ. Φείδα).

---

[1] «ΔΑΓΚΟΥΛΑΣ Ο Δράκος της Θεσσαλονίκης» του Ανδρέα Βενιανάκη.