O I.N. της Ευαγγελίστριας Γρεβενών το 1911 (τότε Ι.Ν. Αγίου Αχιλλείου).

ΙΣΤΟΡΙΚΟ : Η Αρχική μορφή του Μητροπολιτικού Ναού των Γρεβενών.

O I.N. Ευαγγελισμού της Θεοτόκου (σήμερα) θεμελιώθηκε την 13 Ιουνίου 1908 ως Ι.Ν. Αγ. Αχιλλείου όταν μητροπολίτης της πόλης ήταν ο Αγαθάγγελος Κωνσταντινίδης.

Η συνημμένη φωτογραφία εμφανίζει εξωτερική όψη του ναού το 1911 και τραβήχτηκε από τους αδελφούς Μανάκια πιθανόν τις ημέρες της κηδείας του Μητρ. Αιμιλιανού (© Aλεξ. Τζιόλας).

 Λίγα λόγια για την αρχική μορφολογία του Ναού :  Όπως φαίνεται στη συνημμένη φωτογραφία του 1911 ο Ι.Ν. είχε το χαρακτήρα βασιλικής μετά τρούλου, με αποτμήσεις στη στέγη. Κρίνοντας από αυτό που βλέπουμε, η σημερινή διαμορφωμένη εικόνα του ναού μοιάζει να έχει ευρωπαϊκές επιδράσεις, όπως διαφαίνεται από την μορφολογία των παραθύρων, των πεσσών της επέκτασης καθώς και του τρούλλου. Δεν φαίνεται το αν ο τρούλος είναι ξυλόπηκτος ή από άλλο υλικό.  Το γενικό συμπέρασμα είνα ότι το κτήριο που φαίνεται είναι κλασσική μορφή ναού που συναντάμε στη  Βόρεια Ελλάδα κυρίως σε χωριά και κωμοπόλεις, του 18ου - 19ου αιώνα. Η ύπαρξη τέτοιου τρούλλου, με την έντονη υπερέκταση προς τα πάνω, είναι σχετικά σπάνια. 

Η πρώτη ΑΝΑΚΑΙΝΙΣΗ.

Μετά την ανέγερσή του ο ναός ανακαινίσθηκε την 1η Οκτωβρίου 1922, από τον Μητροπολίτη Γρεβενών Αιμιλιανό Β΄ Δάγγουλα. Η ανακαίνιση ήταν στο εσωτερικό του Ναού καθότι φωτογραφίες της δεκαετίας του 1930 και μετέπειτα δείχνουν ακόμη τον ναό να έχει την ίδια μορφή.

Ετσι την 1/10/1922 αποδεικνύεται από τα ιστορικά στοιχεία ότι τοποθετήθηκε το σημερινό τέμπλο της εκκλησίας το οποίο κατασκευάσθηκε στο Άγιο Όρος. Επίσης στο Άγιο Όρος έχουν αγιογραφηθεί και αρκετές από τις εικόνες του τέμπλου (από τον Ιερομόναχο Σεραφείμ στις Καρυές του Α.Ο.) καθώς επίσης και η εικόνα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου η οποία φέρει επίχρυση επικάλυψη. Όλες οι εικόνες είναι άριστης τεχνοτροπίας με τα πρόσωπα να εμφανίζουν χαρακτηριστική αμεσότητα προς τον πιστό χωρίς να χάνουν την αγιοσύνη τους. Ο ίδιος ο Μητροπολίτης Αιμιλιανός Β΄ αφιερώνει στον Ι.Ν. την εικόνα του Χριστού ενώ άλλες οικογένειες της Πόλης των Γρεβενών (όπως π.χ. οικ. Ζήση, οικ. Γούτσα, οικ. Σόλλα, οικ. Γίτσου κ.α.) αφιερώνουν εικόνες του τέμπλου.

Η αλλαγή της εξωτερικής μορφής του Ναού.

Από φωτογραφίες εποχής, προσωπικές μαρτυρίες που συγκεντρώσαμε αλλά και από φωτογραφίες εποχής φαίνεται ότι στον Ι.Ν. έγιναν, σταδιακά, επεμβάσεις που αφορούσαν την μορφολογία του ναού  και τον άλλαξαν τελείως την όψη του :  
Αρχικά ο ναός είχε ένα καμπαναριό. Όμως περί το 1939 έχει ολοκληρωθεί η πρώτη βασική αλλαγή στην εξωτερική όψη του με το γκρέμισμα των δύο ''πτερυγίων του'' στον νάρθηκα (αριστερά- δεξιά που εξείχαν του βασικού κορμού) και τοποθετήθηκαν επίσης τα δύο νέα καμπαναριά. 
Η δεύτερη επέμβαση βασικά στη στέγη έγινε επι Σφήνα και ολοκληρώθηκε επί Φιλίππου ο οποίος αφαίρεσε και τον τρούλο. Μαρτυρίες από ιερέα και από πιστούς που επισκέπτονταν τον ναό εκείνη την εποχή αναφέρουν ότι ο ναός παρουσίαζε προβλήματα στη στέγη του. Έτσι ο Μητρ. Φίλιππος αναγκάσθηκε (ίσως όχι μόνο γι’ αυτό αλλά και για άλλους λόγους που δεν είναι μέχρι τώρα γνωστοί) να προβεί στην αλλαγή της στέγης. Έτσι κατεδαφίστηκε η στέγη και ο τρούλλος της μέχρι το σημερινό ύψος. Με μία σύγκριση αρχικής και σημερινής φωτογραφίας φαίνεται ότι το ύψος της στέγης «χαμήλωσε» (πιθανόν μέχρι κάποιο σενάζ για στατικού λόγους ώστε να δέσει η υπάρχουσα στέγη με ασφάλεια). Ετσι ο Ναός πήρε τη σημερινή μορφή. 

 

Η Εσωτερική αγιογράφηση του Ναού.

Από μαρτυρίες προκύπτει ότι επι Φιλίππου ο Ναός δεν είχε αξιόλογη εσωτερική αγιογράφηση. Οι μόνες μεγάλες και ολοκληρωμένες αγιογραφίες ήταν του Παντοκράτορα και της Πλατυτέρας (στην κόγχη του Ιερού). Στου τοίχους υπήρχαν διάσπαρτες «ελαιογραφίες» με απεικονίσεις λουλουδιών.

Η σημερινή αγιογράφηση που φέρει ο ναός ξεκίνησε το 1987 επι θητείας Σεργίου Σιγάλλα με πρώτον να αγιογραφεί τον αγιογράφο Φαρμάκη. Στη συνέχεια έγιναν (μέσω αφιερωμάτων) και από τον ίδιο άλλες αγιογραφίες στους τοίχους. Ο αγιογράφος/ζωγράφος Αρ. Βαρσάμης μας λέει ότι αγιογράφησε το ιερό μετά την έλευσή του από την Ζάκυνθο περί το 1988-89.

Στο υπέρθυρο στην μία από τις πλάγιες πόρτες αναφέρει ότι «Εν έτει 1908 μηνί Ιουνίω ετέθει ο θεμέλιος λίθος της ιεράς εκκλησίας Αγ. Αχίλλειος».

Για την ιστορία να σημειωθεί ακόμη ότι στην εκκλησία κάποιος έμπαινε αφού ανέβαινε τρία σκαλιά, δηλ. σε σχέση με την σημερινή εξωτερική επιφάνεια του αύλειου χώρου ο ναός ήταν ελαφρά υπερυψωμένος. Ακόμη πρέπει να προστεθεί ότι αρχικά ο πρόναος είχε μικρή εσωτερική διαμόρφωση κατάλληλη ώστε να γίνονται «κατηχητικά μαθήματα» από ιερείς της Μητρόπολης.

Επίσης η φωτογραφία που έχουν δημοσιεύσει η Αφοι Μανάκια είναι «γυρισμένη» είδωλο (δηλ. εμφανίζεται η νότια πλευρά και όχι η βόρεια) και έτσι υπάρχει η εντύπωση ότι οι πλάγιες πόρτες του ναού ανοίχτηκαν αργότερα ενώ στην πραγματικότητα είναι εξ αρχής.

Απρίλιος 2017 - Μάιος 2018.

Αλέξανδρος Τζιόλας.