Για μια Ευρωπαϊκή και ΕΘΝΙΚΗ Περιφερειακή Πολιτική Ανάπτυξης

Η στρατηγική του Γκέντεμποργκ
Οι αρχές της και οι υποχρεώσεις μας – Σε όλα ασυνεπείς

(Δημοσιεύθηκε στο Ενημερωτικό Δελτίο του ΤΕΕ)

Εδώ και πέντε (5) χρόνια η Ε.Ε. κινείται στην κατεύθυνση υλοποίησης τεσσάρων βασικών στόχων : ανάπτυξη – απασχόληση - ανταγωνιστικότητα (Στόχοι Λισαβόνας, 2002) και περιβάλλον (στόχος που προστέθηκε στο Γκέντεμπορκ, 2005). Πάνω σ’ αυτούς διαρθρώνονται όλες οι πολιτικές της και οικοδομήθηκαν όλες οι συμφωνίες στις συνόδους κορυφής των κρατών μελών.
Η περιφερειακή πολιτική πρέπει να εξυπηρετεί αυτούς τους στόχους και έχει προτεραιότητες.

Η περιφερειακή πολιτική σύμφωνα με την ηγεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης συμβάλλει:
- στον περιορισμό των διαρθρωτικών ανισοτήτων μεταξύ των περιοχών της ΕΕ,
- στην ισόρροπη ανάπτυξη της κοινοτικής επικράτειας
- καθώς και στην προώθηση των ίσων ευκαιριών για όλους.
Θεμελιωμένη στις έννοιες της αλληλεγγύης και της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής, η περιφερειακή πολιτική επιτυγχάνεται με την ποικιλία των χρηματοδοτικών διαδικασιών, κυρίως μέσω των δύο (σήμερα) Διαρθρωτικών Ταμείων (του ΕΤΠΑ και του ΕΚΤ) και του Ταμείου Συνοχής.
Για την περίοδο 2007-2013, η περιφερειακή πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης καταλαμβάνει τη δεύτερη θέση στον προϋπολογισμό της ΕΕ με ένα κονδύλι της τάξης των 348 δισ. €. Από αυτά τα 20,1 δισ. € παίρνει η χώρα μας.
Με την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη, από το 1986, έχει συμπεριληφθεί στους στόχους της Ε.Ε. η οικονομική και κοινωνική συνοχή. Από τότε, ο στόχος αυτός έχει συμπεριληφθεί πολλές φορές, αλλά φαίνεται, ότι μία αξιόπιστη πολιτική σ΄αυτούς τους στόχους δεν έχει ακόμη οικοδομηθεί. Η σύνοδος του Γκέντεμπρογκ την έχει ονομάσει Strategy for sustainable development (Στρατηγική για τη βιώσιμη ανάπτυξη). Παρέχει ένα πολιτικό πλαίσιο και στηρίζεται σε τρεις χωριστούς στυλοβάτες, οικονομικούς, κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς, που πρέπει να ενισχύει ο ένας τον άλλο για να εξασφαλίσουν βιώσιμη ανάπτυξη. Αυτή η στρατηγική, προσθέτει μια τρίτη διάσταση, το περιβάλλον, στη στρατηγική της Λισσαβόνας.
Η στρατηγική προσδιορίζει έξι μη αποδεκτές τάσεις που κυριαρχούν στις ευρωπαϊκές κοινωνίες: ο κοινωνικός αποκλεισμός και η γηράσκουσα κοινωνία (που καλύφθηκε ήδη από τη στρατηγική της Λισσαβώνας), η αλλαγή κλίματος, οι απώλειες στη δημόσια υγεία, η κατασπατάληση των φυσικών πόρων και ο περιορισμός των δυσμενών αποτελεσμάτων των μεταφορών. Απαριθμεί δε συγκεκριμένα μέτρα που πρέπει να ληφθούν ώστε να περιοριστούν οι μη αποδεκτές αυτές τάσεις.

Ο πρώτος συγκεκριμένος μακροπρόθεσμος στόχος της στρατηγικής είναι να περιοριστεί η αλλαγή κλίματος, αρχικά με τη συνάντηση των υποχρεώσεων κάτω από το πρωτόκολλο του Κιότο και έπειτα με το να μειώσει τις εκπομπές αερίου θερμοκηπίων κατά έναν μέσο όρο 1% το χρόνο, πέρα από τα επίπεδα του 1990 μέχρι το 2020. Οι τομείς της ενέργειας και των μεταφορών θα αποτελέσουν αντικείμενο ιδιαίτερων προσπαθειών. Ο περιορισμός των δυσμενών αποτελεσμάτων της μεταφοράς και η γεφύρωση των περιφερειακών διαφορών είναι ένας άλλος μακροπρόθεσμος στόχος, για τον οποίο όμως καθοριστικό σημείο αποτελεί η αποσύνδεση μεταξύ της οικονομικής ανάπτυξης και της αύξησης μεταφορών, ενώ δεσμεύεται να κάνουμε περισσότερα, για να αναπτύξουμε τη φιλική προς το περιβάλλον “μεταφορά”. Το μερίδιο που αντιπροσωπεύεται από τις οδικές μεταφορές το 2010 δεν πρέπει να είναι υψηλότερο απ’ ό,τι το 1998. Η στρατηγική προβλέπει, μεταξύ άλλων, την προώθηση των εναλλακτικών λύσεων στις οδικές μεταφορές και τα λιγότερα ρυπογόνα οχήματα. Μια καλύτερη διαχείριση των φυσικών πόρων είναι επίσης ένας σημαντικός στόχος. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι «πρέπει να σπάσουμε τη σύνδεση μεταξύ της οικονομικής ανάπτυξης και της χρήσης των πόρων και να σταματήσουμε την απώλεια βιοποικιλότητας μέχρι το 2010», εξασφαλίζοντας αποτελεσματική προστασία της βιοποικιλότητας, ιδιαίτερα μέσω του δίκτυου Natura 2000. Σ΄αυτό θα συνέβαλλε αν αναπτύσσονταν η αγορά και η υποστήριξη ecotechnologies αλλά και η έρευνα σε παρόμοια θέματα. Ο περιορισμός σημαντικών απειλών στη δημόσια υγεία είναι ακόμη ένας άλλος στόχος της στρατηγικής. Η ασφάλεια και η ποιότητα τροφίμων που πρέπει να εξασφαλιστεί σε όλη την τροφική αλυσίδα, σημειώνεται σαν πρωτεύουσα δέσμευση. Οι απειλές στην υγεία και το περιβάλλον που τίθεται από τις χημικές ουσίες πρέπει να αφαιρεθούν μέχρι το 2020 και θα πρέπει αναπτυχθεί η έρευνα για το πώς συσχετίζονται και επηρεάζονται η υγεία και οι ρύποι. Για πρώτη φορά γίνεται αναφορά στη αντιμετώπιση των κινδύνων από τις επιδημίες, στην αντίσταση που πρέπει να τεθεί στα αντιβιοτικά και ιδιαίτερα στην προετοιμασία από μία πιθανή πανδημία. Προκειμένου να καταπολεμηθούν ο κοινωνικός αποκλεισμός και η ένδεια και να μετριαστούν τα αποτελέσματα μιας γηράσκουσας κοινωνίας, η Ε.Ε. αποφασίζει να προωθήσει: την ενεργό γήρανση, την ολοκλήρωση των νομικών εκκρεμοτήτων των μεταναστών, την βελτίωση στην οικογενειακή κατάσταση και την ισότητα γένους.

Η Επιτροπή δείχνει στα Κράτη Μέλη να κάνουν τις πολιτικές πιο συνεκτικές και ότι όλες τους πρέπει να δώσουν προτεραιότητα στη βιώσιμη ανάπτυξη. Μακροπρόθεσμα, όλες οι σημαντικές νομοθετικές προτάσεις θα περιλάβουν αξιολόγηση των πιθανών οικονομικών, περιβαλλοντικών και κοινωνικών παροχών και των δαπανών. Οι τιμές πρέπει να απεικονίσουν τις περιβαλλοντικές και κοινωνικές δαπάνες ώστε αυτό να οδηγήσει σε μια αγορά με λιγότερα ρυπογόνα προϊόντα /υπηρεσίες και να αλλάξει η καταναλωτική μας συμπεριφορά. Πρέπει να επενδύσουμε στην επιστημονική και τεχνική καινοτομία. Τα προγράμματα της έρευνας και της τεχνικής ανάπτυξης πρέπει να εστιάσουν περισσότερο στη βιώσιμη ανάπτυξη.

Τα κράτη μέλη πρέπει να καταρτίσουν τις εθνικές στρατηγικές τους. Πρέπει να πραγματοποιήσουν τις αξιολογήσεις του αντίκτυπου που θα έχουν, πριν υιοθετήσουν τις πολιτικές τους ή δεσμεύουν τα δημόσια κεφάλαια. Όλες οι δημόσιες αρχές πρέπει να χρησιμοποιηθούν για να συμβάλουν στη βιώσιμη ανάπτυξη.

ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΝΕΟΙ ΣΤΟΧΟΙ
Η ευρωπαϊκή περιφερειακή πολιτική για τα έτη 2007-2013 (Δ΄ΚΠΣ) καθόρισε τρεις νέους στόχους :
· Σύγκλιση
Οι τομείς δράσης είναι το φυσικό και ανθρώπινο κεφάλαιο, η καινοτομία, η κοινωνία της γνώσης, η προσαρμοστικότητα στις αλλαγές, το περιβάλλον και η διοικητική αποτελεσματικότητα. Στον στόχο αυτόν έχουν ενταχθεί όλες οι Περιφέρειες εκτός των Περιφερειών Κεντρικής-Δυτικής Μακεδονίας και Αττικής οι οποίες είναι σε ειδικό μεταβατικό καθεστώς μειωμένης χρηματοδότησης.
· Περιφερειακή ανταγωνιστικότητα και απασχόληση
Πρέπει να παρέχει τη δυνατότητα πρόληψης των οικονομικών και κοινωνικών μεταβολών, προώθησης της καινοτομίας, της προστασίας του περιβάλλοντος και της ανάπτυξης αγορών εργασίας χωρίς αποκλεισμούς. Στον στόχο αυτόν έχει ενταχθεί μόνο η Στερεά Ελλάδα και το Νότιο Αιγαίο.
· Ευρωπαϊκή εδαφική συνεργασία
Αποσκοπεί στην ενίσχυση της συνεργασίας σε διασυνοριακό, διεθνικό και διαπεριφερειακό επίπεδο, με βάση την παλαιά κοινοτική πρωτοβουλία INTERREG.


ΑΠΟΚΛΙΣΕΙΣ
Οι παραπάνω δεσμεύσεις για μια ευρωπαϊκή περιφερειακή πολιτική, εμφανίζουν αντιφάσεις και μεγάλες αποκλίσεις στην εφαρμογή τους. Στην Ελλάδα βασικές κατευθύνσεις, αποφάσεις ή παραλείψεις της πολιτείας, αντιστρατεύονται τους προκαθορισμένους αυτούς στόχους. Εφόσον οι αποκλίσεις αυτές συνεχιστούν και εντός της Δ΄ Προγραμματικής Περιόδου 2007-2013, θα κάνουν την σύγκλιση ιστορικά ανέφικτη και την Ελλάδα συνεχώς αποκλίνουσα από την Ευρώπη.
Η ΣΥΜΒΑΤΟΤΗΤΑ
Η συμβατότητα των πολιτικών που αναπτύσσονται από τα όργανα της Ε.Ε. και τα κράτη μέλη, αποτελεί βασικό συστατικό στοιχείο της. Ακριβώς γι’ αυτό το λόγο, η συμβατότητα ανάμεσα στη συμφωνία των αρχών του Γκέντεμποργκ και στις επί μέρους αποφάσεις των ελληνικών κυβερνήσεων, αποτελεί κριτήριο άσκησης ευρωπαϊκής πολιτικής αλλά και προϋπόθεση άντλησης των πόρων της. Όσες φορές διαπιστώθηκε αναντιστοιχία, την πληρώσαμε οικονομικά (με την επιστροφή ή το χάσιμο των πόρων), πολιτικά (χρεωθήκαμε “αδυναμία” σύγκλισης), ενώ είχαμε και καταδικαστικές αποφάσεις στο Ευρωπαικό Δικαστήριο. Πρέπει να γίνει κτήμα μας ότι μόνο η συμβατότητα των εθνικών περιφερειακών πολιτικών μας με αυτές τις Ε.Ε. θα αμβλύνει τις κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες της χώρας μας.
ΕΘΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΥΓΚΛΙΣΗΣ σε περιφερειακό επίπεδο ΜΕ ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΣΗ
Η χώρα μας προσπαθεί να υλοποιήσει πολιτικές ανάπτυξης και απασχόλησης, που εξαντλούνται μόνο στην άντληση ευρωπαϊκών πόρων, την στιγμή που αρχικά απαιτείται να συγκροτήσει την δική της εναλλακτική στρατηγική περιφερειακής ανάπτυξης. Εξ αυτού, αντικειμενικά, προκύπτουν και οι άνισες αλλά και άδικες κατανομές στην περιφέρεια των πόρων των ευρωπαϊκών ταμείων, ενώ παραμένει ο κίνδυνος κατασπατάλησης τους. Η έλλειψη συγκεκριμένου οράματος και σχεδίου για ένα “διαφορετικό” μέλλον που μπορεί να έχει η χώρα μας μέσα στην Ευρώπη εντείνει το πρόβλημα τις τελευταίες δεκαετίες. Κεντρικός στρατηγικός άξονας πάνω στην οποία μπορεί πράγματι να οικοδομηθεί μία εθνική περιφερειακή πολιτική βιώσιμης ανάπτυξης, με συμβατότητα στις αρχές της συνθήκης του Γκέντεμποργκ, είναι Η ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΣΗ.
Η ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΣΗ όχι μόνο πανελλαδικά αλλά και τοπικά:
· Σαν αντίληψη μπορεί να δώσει υπόσταση, αυτάρκεια και αυτονομία στην ελληνική περιφέρεια.
· Σαν εφαρμόσιμες πολιτικές στους παρακάτω άξονες υλοποίησής της, μπορεί να αλλάξει τον ρόλο και τον χαρακτήρα της υπαίθρου και των μεγάλων αστικών κέντρων της.
· Σαν μορφή οργάνωσης του κράτους μπορεί να αναβαθμίση την ποιότητα ζωής, να ενισχύσει την άμεση δημοκρατία και να ισχυροποιήσει ακόμη και γεω-στρατηγικά σημεία υποστήριξης εθνικών πολιτικών.
· Σαν μορφή ενεργούς συμμετοχής του πολίτη και των ενεργών αυτοδιοικητικών δημοκρατικών του θεσμών, μπορεί να ξεπεράσει διαρθρωτικά προβλήματα της ελληνικής κοινωνίας.

Η Εθνική πολιτική σύγκλισης και ανάπτυξης σε περιφερειακό επίπεδο μπορεί να κινηθεί υλοποιώντας αποκεντρωμένα σχέδια και κάνοντας συντεταγμένες αλλαγές για :
· Τη διοικητική αναδιοργάνωση της χώρας με διαφορετικό σχέδιο & όραμα.
· την εκτεταμένη εφαρμογή της τεχνολογίας.
· την ποιοτική αναβάθμιση των υπηρεσιών (ιδιωτικού και κρατικού τομέα) με τον ταυτόχρονο εκσυγχρονισμό τους.
· την θεαματική βελτίωση όλων των επιπέδων της εκπαίδευσης.
· την περιφρούρηση και την αξιοποίηση, με εθνικό κριτήριο, των διαθέσιμων πόρων (υλικών και ανθρώπινων).
· την νέα οργάνωση του αστικού περιβάλλοντος των πόλεων και των χωριών ολόκληρης της χώρας.
· την αναδιάρθρωση της αγροτικής-κτηνοτροφικής παραγωγής & βιομηχανίας και τον προδιαγεγραμμένο (και όχι ευκαιριακό) έλεγχο με υψηλές προδιαγραφές, για την διασφάλιση της “διατροφικής αλυσίδας”.
Είναι γνωστές από χρόνια οι συνεχώς διογκωμένες ανισότητες ανάμεσα στο εθνικό κέντρο και την ελληνική περιφέρεια αλλά και της υστέρησης της ελληνικής περιφέρειας έναντι του ευρωπαϊκού κέντρου. Η υλοποίηση περιφερειακών πολιτικών βιώσιμης ανάπτυξης που θα στηρίζονται στην υλοποίησης της Συνθήκης του Γκέντεμποργκ, πρέπει για την Ελλάδα, να ξεκινήσει από την άμεση προώθηση τομών-αλλαγών (και όχι μεταρρυθμίσεων) στους παραπάνω τομείς. Από εκεί είναι για μας η αφετηρία. Ανταγωνιστικές με μας περιφέρειες της Ε.Ε. ήδη δίνουν αυτή την μάχη με επιτυχία. Εμείς;